Krótka historia Irlandii Północnej
Irlandia Północna, obok Anglii, Walii i Szkocji, jest jednym z 4 krajów składających się na Zjednoczone Królestwo. O ile Anglia, Walia i Szkocja położone są na tej samej wyspie o nazwie Wielka Brytania, to Irlandia Północna znajduje się na innej wyspie. Tym samym Irlandia Północna nie ma granicy lądowej z Wielką Brytanią, natomiast graniczy bezpośrednio z Republiką Irlandii.
W Irlandii Północnej zamieszkuje około 1,8 mln ludzi i do lat 90 było to jedno z najbardziej niebezpiecznych miejsc w Europie. W konflikcie pomiędzy Unionistami, a Nacjonalistami zginęło ponad 3 000 osób, w większości ludności cywilnej.
Na czym polega konflikt?
Konflikt wewnętrzny w Irlandii Północnej jest konfliktem natury religijno-narodowościowej. Unioniści - większości wyznania anglikańskiego - dążą do jak największej integracji ze Zjednoczonym Królestwem. Nacjonaliści - większości wyznania rzymskokatolickiego - dążą do połączenia Irlandii Północnej z Republiką Irlandii.
W latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych i osiemdziesiątych konflikt pomiędzy tymi 2 społecznościami coraz bardziej się zaostrzał. Dochodziło do walk ulicznych, strzelanin (Krwawa Niedziela 1972r.) oraz podkładania bomb, zarówno na terenie Irlandii Północnej (Derry, Belfast) jak i na terenie Anglii (Londyn, Brighton). Zakończenie konfliktu nastąpiło w roku 1988, kiedy to podpisano porozumienie pokojowe nazwane Porozumieniem Wielkopiątkowym. Od tego czasu sytuacja polityczna w Irlandii Północnej znacząco się uspokoiła. Jednak nawet 30 lat później, podziały w społeczeństwie są bardzo wyraźne i zakorzenione bardzo głęboko, a Brexit stał się głównym powodem stopniowego narastania konfliktu w Irlandii Północnej.
Co zrobił Brexit?
Po decyzji Zjednoczonego Królestwa o opuszczeniu Unii Europejskiej od razu stało się jasne, że ustalenie statusu Irlandii Północnej będzie bardzo trudne. Powodem tego jest fakt, że Irlandia Północna jako jedyny z krajów Zjednoczonego Królestwa ma granicę lądową z krajem Unii Europejskiej czyli Irlandią. Dodatkowo jest to granica zupełnie otwarta: bez szlabanów i kontroli granicznych.
Powstało zatem pytanie gdzie będzie granica pomiędzy Unią Europejską, a Zjednoczonym Królestwem jeśli chodzi o odprawy celne?
Unia Europejska ma bardzo szczegółowe zasady dotyczące przewozu towarów, a szczególnie wwożenia na teren Unii Europejskiej mięsa, jajek i innych produktów pochodzenia zwierzęcego z krajów nienależących do Unii.
Dlatego na granicach zewnętrznych Unii Europejskiej dochodzi do kontroli paszportowej oraz szczegółowej kontroli celnej.
Gdzie w takim razie ustanowić granicę zewnętrzną celno-podatkową Unii Europejskiej?
Podczas negocjowania umowy Brexitowej ustanowienie granicy zewnętrznej Unii Europejskiej pomiędzy Republiką Irlandii, a Irlandią Północną zostało wykluczone ze względu na poważne obawy rozruchów, niepokoju społecznego oraz destabilizacji kruchego i tak pokoju w Irlandii Północnej.
Dlatego, w podpisanym w 2019 roku porozumieniu włączono tak zwaną drugą wersję Protokołu Północnoirlandzkiego. Krótko mówiąc, granica zewnętrzna Unii Europejskiej jeśli chodzi o cło została ustanowiona na Morzu Irlandzkim czyli pomiędzy dwoma wyspami brytyjskimi.
Jakie są skutki Protokołu Północnoirlandzkiego?
Przez podpisanie Protokołu Irlandia Północna „została” w Unii Europejskiej, a Anglia, Walia i Szkocja opuściła Unię Europejską.
Jak łatwo się domyślić kontrole graniczne odbywają się teraz nie na granicy Irlandii Północnej i Republiki Irlandii (czyli tam gdzie geograficznie ta granica się znajduje) tylko na granicy Anglii, Walii i Szkocji z Irlandią Północną, a dokładniej w północnoirlandzkich portach.
Doprowadziło to do sytuacji, że w obrębie jednego Państwa (Zjednoczone Królestwo) obowiązują dwa zupełnie różne systemy celne i podatkowe (w szczególności VAT). W Irlandii Północnej jest Unia Europejska, a w Anglii, Szkocji i Walii nie ma Unii Europejskiej.
W praktyce wygląda to tak, że przewożąc towary lub wysyłając paczki z Unii Europejskiej do Irlandii Północnej nie trzeba płacić cła, a przewożąc towary lub wysyłając paczki z Anglii do Irlandii Północnej trzeba płacić cło. Natomiast firmy transportowe regularnie przewożące towary do Irlandii Północnej muszą mierzyć się z ogromną ilością zasad, wymogów i papierologii.
Protokół siłą rzeczy zbliża Irlandię Północną do Republiki Irlandii, czemu oczywiście sprzeciwiają się Unioniści (DUP - Democratic Unionist Party). Ma to wyraźne odbicie w krajobrazie politycznym, chociażby przez pierwsze w historii zwycięstwo w wyborach partii nacjonalistycznej: Sinn Fein.
Jak UK chce zmienić Protokół Północnoirlandzki?
Rząd Brytyjski chce stworzyć korytarz czerwony i zielony dla towarów importowanych z Wielkiej Brytanii do Irlandii Północnej.
Korytarz zielony przeznaczony byłby wyłącznie dla zaufanych handlowców przewożących towary do Irlandii Północnej, bez wwożenia ich na teren Unii Europejskiej. Towary te byłyby zwolnione z kontroli celnych.
Korytarz czerwony przeznaczony byłby dla produktów trafiających do UE, w tym do Republiki Irlandii. Towary te przechodziłyby pełne kontrole celne.
Kto sprzeciwia się zmianie Protokołu?
Ze zmianą protokołu wiąże się zniesienie kontroli celnych pomiędzy Anglią, Walią i Szkocją a Irlandią Północną. Sprzeciwia się temu Unia Europejska twierdząc, że narusza to ich interes. Dlatego 15 czerwca 2022 Unia Europejska rozpoczęła postępowanie sądowe wobec Zjednoczonego Królestwa za niedotrzymanie warunków Umowy Brexitowej.
Co się wydarzyło 27 czerwca 2022?
27 czerwca 2022 po drugim czytaniu w Parlamencie, stosunkiem głosów 295 do 221 przegłosowano decyzję o zmianie Protokołu Północnoirlandzkiego. Jest to pierwszy krok do wprowadzenia zmian i transportu towarów do Irlandii Północnej bez kontroli celnych.
Będzie to trudna batalia, nie tylko z Unią Europejską, ale także z parlamentarzystami.
Jest wielu krytyków tego pomysłu, między innymi była Premier Theresa May, która twierdzi, że plan ten jest niezgodny z prawem międzynarodowym i może wywołać wojnę handlową z Unią Europejską.
Obecnie, Premier Rishi Sunak jest w końcowej fazie negocjacji z Unią Europejską w sprawie wprowadzenia zielonych i czerwonych korytarzy.
